29 sierpnia 1990 roku rząd szwajcarski, reprezentowany przez Ambasadora R. Jeckera, podpisał z rządem polskim, reprezentowanym przez ministra prof. Witolda Trzeciakowskiego Agreement of the Granting of Financial Assistance. Artykuł 3 tej Umowy przewiduje dotację w wysokości 60 milionów CHF przeznaczoną na finansowanie projektów umożliwiających przyspieszenie i ułatwienie procesu przechodzenia do gospodarki rynkowej. Umowa ta była przedłużana kolejnymi aneksami w postaci listów wymiennych w grudniu 1992 r., grudniu 1994 r. i w grudniu 1996 r. do końca 1999 roku. Suma przyznanej pomocy została zwiększona do 150 milionów CHF.
Na podstawie umowy ramowej, 18 listopada 1991 roku, podpisano nową umowę dotyczącą utworzenia Polsko-Szwajcarskiego Programu Regionalnego (nazwanego poniżej PSPR). Umowa ta przeznacza 4,8 milionów CHF dla PSPR na okres od 1991 r. do 1993 roku. Określa ona cele programu w sposób następujący:
- pomoc dla regionów wiejskich przy przechodzeniu do gospodarki rynkowej,
- pomoc w tworzeniu miejsc pracy w MŚP (prywatnych) i w sektorze spółdzielczym,
- pomoc dla inicjatyw lokalnych w dziedzinie przedsiębiorczości, odpowiadających potrzebom regionalnym.
Umowa ustanawia organ kierujący programem –Radę – złożoną z 4 osób (dwóch przedstawicieli każdej ze stron umowy) i nakreśla zasady działania tej jednostki, która będzie odpowiedzialna za realizację operacyjną programu. Na mocy decyzji obu rządów do umowy tej zostały wniesione uzupełnienia w grudniu 1992 r., październiku 1993 r. i grudniu 1994 roku.
24 lipca 1996 roku przedstawiciele obu rządów podpisali Memorandum of understanding zmieniające i przedłużające umowę z dnia 18 listopada 1991 r. do końca 1998 roku. Na mocy Memorandum rząd szwajcarski pozostawił do dyspozycji programu nowy wkład finansowy w wysokości 3,4 milionów CHF, a rząd polski zobowiązał się do znalezienia dodatkowych środków, by kontynuować realizację celów programu.
W Memorandum ustalono i sprecyzowano cele drugiego etapu jako następujące (art.2):
- pomoc dla inicjatyw lokalnych przyczyniających się do rozwoju gospodarczego regionów,
- pomoc dla MŚP w regionach wiejskich poprzez działalność kredytową, doradczą i szkoleniową, której celem jest tworzenie nowych miejsc pracy,
- pomoc przy tworzeniu struktur i instytucji mogących przedsięwziąć projekty inwestycyjne, wesprzeć je i rozwijać,
- rozwijanie powtarzalnego modelu instytucji regionalnej, zdolnej wdrożyć cele programu w fazie 2.
Ten sam dokument określił zasady regionalizacji programu i struktury regionalne, które miały zapewnić długotrwałość celów programu, wybiegającą poza rok 1998, przewidywał zasady transferu środków finansowych do nowych struktur.
Memorandum zostało uzupełnione przez wymianę listów między rządami, określających sposób, w jaki program będzie umocowany instytucjonalnie.
Dokumenty założycielskie pozostawiły osobom odpowiedzialnym za projekt duży margines w określeniu profilu działalności. Biorąc pod uwagę ówczesną sytuację na rynku finansowym, który stwarzał bariery w dostępie do środków finansowych dla rozwijającego się sektora MŚP, postanowiono, że PSPR rozwinie działalność pożyczkową dla przedsiębiorstw i że pożyczki będą oparte na warunkach korzystniejszych niż te, które oferują banki. Program umożliwiał również niektórym projektom nie tylko dostęp do finansów, ale również do pomocy ekspertów.
1.1.2. Wybór regionów
Od 1991 roku regionalny charakter programu był jasno sprecyzowany, ale kwestia wyboru i określenia regionów działalności została pozostawiona inicjatywie Rady; w grę wchodziły regiony o przewadze gospodarki wiejskiej i z dużą stopą bezrobocia.
– Rabka, małe miasto na południu Polski (70 km na południe od Krakowa), była pierwszym wybranym regionem. Wybór Rabki był spowodowany bez wątpienia podobieństwem topograficznym i – do pewnego stopnia – gospodarczym do Szwajcarii: małe miasto z tradycjami uzdrowiska, rzemiosła i starą tradycją przedsiębiorczości. W lipcu 1991 roku roku Ambasada Szwajcarska poinformowała burmistrza Rabki, że jego region został wybrany w ramach PSPR. W czasie pierwszej sesji, 2 października 1991 roku, Rada zatwierdziła utworzenie Komitetu Regionalnego (22 września 1991 r.) i zatrudniła miejscowego przedstawiciela.
– Łukta, wioska na północy Polski, na południu regionu warmińskiego (60 km na południowy wschód od Olsztyna), została wybrana na początku 1992 roku. Komitet regionalny zebrał się już w lutym 1992 r. Wybór został podyktowany nieobecnością sieci bankowej, słabym rozwojem rzemiosła i sektora usług, dużą stopą bezrobocia spowodowaną rozwiązaniem państwowych gospodarstw rolnych (PGR) dominujących w regionie.
– Pierzchnica, wioska na południu Polski, 30 km od Kielc, usytuowana na piaskach, z małymi gospodarstwami rolnymi, bardzo rozdrobnionymi, bez przemysłu i tradycji rzemieślniczych.
– Gołdap – małe miasto na północy Polski, 120 km od Kaliningradu, gdzie stopa bezrobocia jest najwyższa w kraju. Władze gminne nawiązały kontakt z PSPR poprzez gabinet ówczesnego premiera J.K. Bieleckiego.
Z zasady PSPR nie posiadał osobowości prawnej, ale realizował własne cele na podstawie umów międzyrządowych. W celu uzyskania niezależności i skuteczności prawnej, od 1991 roku, PSPR został przyłączony do fundacji rządu polskiego „Funduszu Współpracy”, który dostarczał ram prawnych innym zagranicznym programom pomocowym. Na skutek napięć między Radą a „Funduszem Współpracy”, w listopadzie 1993 r. odpowiedzialność formalna PSPR została przeniesiona do Polskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, ( PARR ).
Rozwój własnych działalności PSPR oraz rozwój instytucjonalny w Polsce spowodowały, że Rada postanowiła zwiększyć autonomię programu. Z końcem 1993 roku PSPR wynajęła biura, a księgowość rozpoczęła działanie od początku 1995 roku. Aż do końca funkcjonowania programu PARR była odpowiedzialna za podpisywanie umów kredytowych, zatrudnianie czy zwalnianie współpracowników programu i reprezentowała PSPR w sądach.
1.2.2. Rada i jej funkcjonowanie
Umowa między Szwajcarią i Polską z 18 listopada 1991 roku ustanawia Radę jako organ odpowiedzialny za właściwe funkcjonowanie programu. Rada składała się z dwóch przedstawicieli: Polski i Szwajcarii. Przewodniczącym został przedstawiciel Polski, wiceprzewodniczącym – przedstawiciel Szwajcarii. W przerwach między posiedzeniami, Rada była reprezentowana przez Przewodniczącego.
Ryszard Cegłowski – doradca ministra – pełnił obowiązki przewodniczącego Rady przez cały okres działalności PSPR. Drugie miejsce zarezerwowane dla strony polskiej zajmował p. Hubert Szlaszewski (Fundusz Współpracy) do 4 października 1993 r., następnie p. Marek Kozak (dyrektor generalny PARR), do 13 czerwca 1996 r., a od 14 czerwca 1996 r. pani Maria Maciaszczyk (dyrektor generalny Rządowego Centrum Studiów Strategicznych).
- Paul Launenberger – radca w Ambasadzie Szwajcarii w Warszawie, koordynator, był wiceprzewodniczącym do 21 grudnia 1995 r., następnie stanowisko to zajął p. Paul H. Dembiński. Drugie miejsce zarezerwowane dla strony szwajcarskiej zajmował do 21 grudnia 1995 roku p. Alexander Melzer, zastąpiony przez p. Philippe Chetelat.
Rada zebrała się po raz pierwszy 2 października 1991 r., a po raz ostatni (69) 17 czerwca 1999 roku, spotkania odbywały się średnio co 5-6 tygodni. Wewnętrzny regulamin określił strategiczne kompetencje Rady, do których należały: koncepcja programu, koordynacja całości, zarządzanie ogólne, informacja przekazywana do rządów i kontrola wewnętrzna. W ramach swych kompetencji, Rada decydowała o przyznaniu, restrukturyzacji i wypowiedzeniu umów kredytowych, podejmowała decyzje dotyczące zatrudnienia, określała politykę w dziedzinie regionalizacji.
1.2.3. Biuro w Warszawie i eksperci
Do 1995 roku Rada korzystała z pomocy ekspertów szwajcarskich w pracach dotyczących w szczególności przygotowania oraz oceny technicznej i finansowej projektów pożyczkowych, prowadzenia księgowości komputerowej w małych przedsiębiorstwach, księgowości manualnej w gospodarstwach rolnych oraz sporządzania wyspecjalizowanej, profesjonalnej ekspertyzy w zależności od przypadków.
Od początku swej działalności program dysponował biurem prowadzonym przez kierownika i sekretarkę. Biuro przygotowywało posiedzenia Rady i wykonywało decyzje. W 1993 roku, personel biura zwiększył się, by sprostać rosnącym zadaniom rozwijającej się działalności. Między 1995 i 1996 rokiem, w PSPR w Warszawie było zatrudnionych siedem osób. Równolegle z rozwojem kompetencji wewnętrznych, zapotrzebowanie na ekspertyzy szwajcarskie zmniejszało się, tego rodzaju zlecenia coraz częściej były powierzane specjalistom miejscowym.
1.2.4. Biura PSPR w regionach
Od początku swej działalności PSPR zaznaczył swą silną obecność w regionach. Śledzenie z bliska wspieranych projektów miało być zapewnione dzięki podwójnej obecności i kontroli: dobrowolnej prowadzonej przez Komitety Regionalne, które z czasem stały się lokalnymi „Fundacjami” i oficjalnej, prowadzonej przez miejscowych przedstawicieli programu, którzy zostali Członkami Zarządów Fundacji. Podział zadań i sposób współpracy między organami regionalnymi a biurem w Warszawie można podzielić na trzy fazy:
Faza wdrażania od 1991 r. do 1996 r. W tym okresie pracownicy regionalni (średnio dwie osoby na region od 1994 roku) miały za zadanie kontrolę wykorzystania przez dłużników środków finansowych pochodzących z transz, wizytowanie projektów i sporządzanie sprawozdań do PSPR w Warszawie, dokonywanie pierwszej selekcji wniosków kredytowych, przygotowywanie wspólnie z Warszawą wniosków kredytowych, sporządzanie ocen finansowych i technicznych oraz prowadzenie sekretariatu w komitetach regionalnych. Te ostatnie zbierały się przed posiedzeniami Rady, by przygotować opinie o potencjalnych dłużnikach.
Faza regionalizacji 1996 r. do 1998 r. W tym okresie biura regionalne stają się z czasem biurami Fundacji. Stopniowo przejmują z Warszawy odpowiedzialność za administrowanie kredytami, prospekcję, poszukiwanie innych dziedzin działalności. Jednocześnie komitety regionalne przekształciły się – według zasad zaproponowanych każdemu regionowi – w rady Fundacji.
Faza końcowa 1998 r. – czerwiec 1999 r. W tym okresie Fundacje lokalne działają jako niezależni partnerzy i odwołują się do kompetencji biura w Warszawie tylko w specyficznych sytuacjach. W tym samym czasie całość aktywów i zobowiązań programu została przekazana do Fundacji.
1.2.5. Powstanie Fundacji Rozwoju Regionu Rabka
24 marca 1998 roku zostaje zarejestrowana w Sądzie Rejestrowym dla Miasta Stołecznego Warszawa w wydziale VIII Gospodarczym Fundacja Rozwoju Regionu Rabka, której celem jest prowadzenie działalności na rzecz wszechstronnego rozwoju regionu Rabka oraz popierania wszelkich inicjatyw zmierzających do powstawania małych i średnich przedsiębiorstw, a także pomagania już istniejącym.
Akt Notarialny woli utworzenia Fundacji podpisało 23 członków, wśród których były osoby związane z Polsko-Szwajcarskim Programem Regionalnym (pracownik biura i członkowie KR PSPR w Rabce), pożyczkobiorcy PSPR oraz reprezentanci innych środowisk rabczańskich.
